Mehmet ÇINAR/ANTALYA, (DHA)-
Türkiye'nin en önemli örtü altı üretim merkezi Antalya'da, özellikle kış aylarında başta domates olmak üzere biber, patlıcan, kabak, salatalık gibi birçok ürün serada üretilerek, hem iç pazar, hem de Avrupa ve Rusya başta olmak üzere birçok ülkeye ihraç ediliyor. Antalya ve Türkiye'deki seraların büyük bölümünde, hormon da denilen bitki gelişim düzenleyicisi ilaçlar yerine, 'bombus' denilen arılar kullanılarak, doğal tozlanma ile üretim yapılıyor.
ÜRETİMİ 2000 YILINDA BAŞLADI
Türkiye'deki en büyük bombus arı üreticilerinden Koppert firması Genel Müdürü Ali Eroğlu, hava koşullarının arı kullanımına uygun olmadığı dönemlerde gerçekleştirilen dikimlerde, bazı seralarda hormon kullanımının devam ettiğini açıkladı. Türkiye'de bombus arı uygulamalarının 1997 yılında domates bitkisinde başladığını belirten Ali Eroğlu, 2000 yılı itibarıyla da Tarım Bakanlığı'nın yönlendirmeleri ve koyduğu kurallarla beraber Türkiye'de tüm firmaların ithalatı bırakarak, birçoğu da Antalya'da olmak üzere bombus arı üretimi yaptığını kaydetti.
İHRACATI DA YAPILIYOR
Üretimin sadece Türk pazarı değil çevre ülkelere ihracatla da geliştiğini belirten Ali Eroğlu, "Bombus arıları temel olarak, doğada kendi kendine doğal yollarla tozlanan bitkilerin, kaybolmuş bu kabiliyetlerini serada tozlanma noktasındaki ihtiyacını giderir. Arılar normalde kendini beslemek amacıyla çiçekten çiçeğe dolanıp polen alırken, aslında polenin dişi organa düşmesi ve burada bir çimlenme ve meyve teşekkülünün oluşmasını sağlar. Günümüzde en önemli konulardan biri olan insanların sağlıklı yaşam ve sağlıklı gıdaya ulaşma talepleri doğrultusunda önemli bir katkı sağlar" dedi.
'ARI KİMSAYAL KULLANIMINI AZALTIYOR'
Geçmişte bombus arıları yokken Türkiye'de hormon ya da bitki gelişim düzenleyicileri kullanıldığını hatırlatan Ali Eroğlu, şöyle dedi: "Bombus arıları, bu hormon ya da bitki gelişim düzenleyicilerini ortadan kaldıran, onların yaptığı işi doğal yollarla ikame eren bir üründür. Burada birinci nokta hormon, yani insan sağlığı ve çevreye zararlı maddenin kullanımının ortadan kalkmış olmasıdır. İkinci faydalı konu arıların seralarda 6-8 hafta çalışma ömrü vardır. Eğer çiçeklenme devam ediyorsa üreticiler bir koloni daha seralarına almak durumundadır. Bu esnada serada oluşabilecek hastalık ve zararlılara karşı çiftçilerin kullanacağı kimyasal ilaçlar da bu arılara uyumlu, onlarla beraber kullanılan, onları öldürmeyen, çalışma performanslarını düşürmeyen kimyasal ilaçlar olmalıdır."
HER DOMATES ÜRETİCİSİ ARI KULLANMIYOR
Arılar nedeniyle kullanılan ilaçların insanlara etkisi açısından daha iyi, müspet sonuçlar oluşturan kimyasallar olduğunu söyleyen Eroğlu, "Çevre ve insan sağlığı açısından arılar Türk tarımı ve örtüaltında hormon kullanımını ortadan kaldırmakta ve bir otokontrol mekanizmasıyla daha uygun kimyasalların kullanımını mecbur kılmaktadır. Türkiye'de yaklaşık 500 bin dekar sera alanına sahibiz. Bunun yaklaşık yüzde 50'si domates. Türkiye'de şu anda 250-270 bin kovan bombus arısı satılıyor. Bunun anlamı şudur, Türkiye'de her domates üreticisi bombus arısı kullanmıyor, ama çoğunluğu kullanıyor" dedi.
ARI KULLANIMI CİDDİ ORANDA ARTTI
22 yılda üreticinin çoğunluğunun, sağlık ve çevre faydaları dışında verim, kalite artışı gibi ekonomik katkıları nedeniyle de bombus arısı kullanımını ciddi oranda artırdığını belirten Eroğlu, Tarım Bakanlığı'nın 2012 yılında örtü altında kullanılan bazı hormon özellikli aktiflerin kullanımını yasakladığını da söyledi. Eroğlu, "Fakat günümüzde halen bu içerikteki birtakım maddelerin pazarda bulunabilirliği, erişebilirliği mümkün. Bu da zaten Türkiye'nin toplam arı kullanım kapasitesini olumsuz etkiler hale gelmektedir" diye konuştu.
ÇOK SICAK DÖNEM DİKİMLERİNDE KULLANILMIYOR
Kimi çiftçilerin bombus arısı kullanmama nedenini de açıklayan Ali Eroğlu, bazı bölgelerde çok sıcak dönemlerde, çok erken ekim-dikimin söz konusu olduğunu kaydetti. Bombus arılarının sera içinde aktif çalışabilmesi için 25-30 dereceler arası bir sıcaklığın optimum olduğunu vurgulayan Eroğlu, "Bunun altına ve üstüne çıkıldığında performansta zayıflama başlar. O sıcak dönemdeki dikimlerde bombusun aktif çalışması veya çalışsa bile teknik olan tozlaşma, döllenmenin gerçek anlamda olabilmesi mümkün değil. Bu dönemde de üreticiler bir başka madde ile bu süreci geçmek gibi bir duruma gidiyor" dedi.
70-80 BİN KOVAN ARI YERİNE HORMON
Bombusun ve bitkinin ihtiyacı olan ısı değerlerinin sağlanamadığı kış döneminde de üreticilerin alternatif metotlar olan bitki gelişim düzenleyici ya da hormon olarak bilinen ürünlere kayabildiğini belirten Eroğlu, "250 bin dekar domates serası var. Bazılarını tek, bazılarını çift dikim olarak hesapladığımızda, 320-350 bin koloniye yakın Türk pazarı var. 250-270 bin civarında satılan kovan var. 70-80 bin kovan daha az satılıyor. Buna tekabül eden alanda üretici, hala tozlanma amaçlı bitki gelişim düzenleyicisi, hormon olarak bilinen maddeleri kullanıma devam ediyor diyebiliriz" diye konuştu.
AĞUSTOS ORTASI ÖNCESİ DİKİMLERE DİKKAT
Hormon ya da bitki gelişim düzenleyici ilaçların kullanıldığı dönemlere ilişkin de bilgi veren Eroğlu, şunları söyledi: "İklimin bombus ve bitki açısından negatif periyotlar içinde olması. Temmuz başında ekim-dikim yapan bazı bölgeler var. Aslında ideal zaman bombus için ağustos ikinci yarısından sonra olan dikimlerdir. Bitki ilk çiçeği açtığında yaklaşık bir ay sonra dışarıdaki hava ve seradaki hava bombusun aktif çalışabileceği, performansını tam gösterebileceği noktaya geliyor. Ağustos ortası öncesi dikim yapılan seralarda bu zorluk ortaya çıktığından çiftçi bu ürüne yönelmiyor."
BOMBUSA YÜZDE 50 DEVLET DESTEĞİ VAR
Bombus arılarının Türkiye'de ana kullanım alanı örtü altı ve domates olmakla birlikte patlıcan, biber, kavun, karpuz, hatta sert çekirdekli denilen elma, armut, kayısı, kiraz gibi açık alan üretimler ve tohumluk üretimlerde de kullanılabildiğini dile getiren Eroğlu, “Maliyet açısından bir sorunu yok. 160-180 TL arasında koloni. Yarısını zaten Bakanlık hibe destek veriyor. Bu işi zaten bombus arısıyla değil de, gelişim düzenleyicisi ile yapıyor olduğunuzda işçilik ve malzeme denildiğinde bombus arısının da üzerine geliyor. Destek de düşünüldüğünde çok anlamlı olmuyor" dedi.